فراز و فرود تولید علم در سالی که گذشت جایگاه جهانی ایران و رقبا
به گزارش انجمن پارسیان، سال ۱۴۰۳ نقطه عطفی برای علم در ایران بود؛ بعد از سال ها رشد مداوم در اسکوپوس تعداد مقالات علمی کشور کاهش پیدا کرد و ما جایگاه اول منطقه را از دست دادیم.
به گزارش انجمن پارسیان به نقل از مهر، رتبه علمی کشورها از نظر تعداد مقالات انتشار یافته در پایگاه های علمی بین المللی، یکی از معیارهای ارزیابی فعالیتهای پژوهشی در سطح جهانی است. این شاخص نشان دهنده میزان فعالیت پژوهشی در هر کشور و نقش آن در گسترش دانش جهانی است. هرچند «تعداد مقالات» به تنهایی معیار کاملی برای سنجش کیفیت پژوهشها محسوب نمی گردد، اما می تواند تصویری کلی از میزان مشارکت علمی کشورها و روند رشد یا افت آنها در حوزه های مختلف علمی ارائه نماید.
اغلب مقالات علمی انتشار یافته توسط محققان در پایگاه های «اسکوپوس» و «وب آو ساینس» (WoS) نمایه می شوند. با نمایه شدن یا indexing، مقالات علمی در این پایگاه ها ثبت و در دسترس سایرین قرار می گیرد. علیرغم این که این دو پایگاه به صورت رسمی رتبه بندی کشورها را بر مبنای انتشارات علمی عرضه نمی دهند؛ ولی تحلیل داده های آنها امکان بررسی جایگاه علمی کشورها را فراهم می آورد. رتبه بندی کشورها بر مبنای انتشارات علمی به صورت رسمی یک مرتبه در سال توسط پایگاه «سکیمگو» (Scimago) و بر مبنای داده های اسکوپوس صورت می گیرد.
در سالهای اخیر، روند انتشارات علمی ایران دستخوش تغییراتی شده است و پارسال افت رتبه علمی ایران خبر ساز بود. بر همین مبنا با شروع سال جدید به بررسی وضعیت علمی ایران از نظر انتشارات علمی در پایگاه های اسکوپوس و وب آو ساینس و آخرین رتبه علمی ایران در پایگاه سکیمگو می پردازیم.
ایران چه جایگاهی در جهان دارد؟
بر اساس آخرین داده ها؛ ایران در سال ۲۰۲۳ در پایگاه اسکوپوس رتبه شانزدهم و در پایگاه وب آو ساینس رتبه هفدهم دنیا را دارد.
انتشارات علمی ایران در پایگاه اسکوپوس در سال ۲۰۲۳ یک رتبه کاهش پیدا کرد. نخستین خبرها در مورد کاهش رتبه علمی ایران در اسکوپوس در بهار ۱۴۰۳ منتشر گردید.
ایران از سال ۲۰۰۵ از نظر مقالات انتشار یافته در پایگاه اسکوپوس روند روبه رشدی داشت؛ به صورتی که توانسته بود از رتبه ۳۴ به جایگاه پانزدهم در دنیا برسد. از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ رتبه ۱۵ حفظ شد و در سال ۲۰۲۳ بعد از چهار سال درجا زدن، رتبه علمی ایران در اسکوپوس یک رتبه کاهش پیدا کرد.
کاهش رتبه همزمان با کاهش تعداد مقالات
این افت رتبه علمی با کاهش انتشارات علمی ایران هم همراه بوده است. در طول تاریخ اسکوپوس، روند انتشار مقالات علمی ایران، گاه با شیب زیاد و گاه با شیب اندک، ولی همواره صعودی و درحال افزایش بود؛ ولی در سال ۲۰۲۳ برای نخستین بار انتشارات علمی ایران کاهش پیدا کرد و محققان ایرانی بیشتر از ۴ هزار و ۳۰۰ مقاله کم تر از سال ۲۰۲۲ منتشر نمودند. تعداد مقالات ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۷۹ هزار و ۳۰۰ مقاله بود که در ۲۰۲۳ به حدود ۷۵ هزار مقاله رسید.
این اتفاق نشان داده است که کاهش رتبه ایران، تنها به خاطر عملکرد بهتر و سرمایه گذاری بیشتر کشورهای رقیب نبوده؛ بلکه محققان ایرانی در سال ۲۰۲۳ مقالات کم تری در پایگاه اسکوپوس منتشر نموده اند.
وقتی جایگاه اول در منطقه از دست رفت
ایران از سال ۲۰۱۱ تا سال ۲۰۲۲ در میان کشورهای منطقه رتبه اول را داشت ولی در سال ۲۰۲۳ بعد از حدود ۱۲ سال پیشتازی در منطقه و سال ها بعد از اینکه فاصله خویش را با ترکیه بعنوان رقیب سنتی خود در منطقه افزایش داده بود، جایگاه اول خویش را در منطقه از دست داد و به رتبه دوم منطقه از نظر مقالات انتشار یافته در پایگاه اسکوپوس تنزل یافت.
در حال حاضر رتبه بندی سکیمگو در سال ۲۰۲۳ که بر مبنای داده های اسکوپوس صورت می گیرد، نشان داده است که ترکیه با رتبه پانزدهم در جایگاه اول منطقه و ایران با رتبه شانزدهم در جایگاه دوم منطقه قرار گرفته است. عربستان هم که در سالهای اخیر با شتاب زیاد درحال افزایش تعداد انتشارات علمی و رتبه علمی خود است، فاصله خویش را با رقبای منطقه ای کاهش داده و در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۱۸ جهان رسیده است.
ثبات سه ساله ایران در وب آو ساینس
در سال ۲۰۲۱ رتبه علمی ایران با یک پله کاهش از جایگاه شانزدهم دنیا به هفدهم رسید و از همان سال تاکنون برای سه سال متوالی در جایگاه هفدهم باقیمانده است.
بررسی روند تعداد مقالات انتشار یافته در وب آو ساینس در سالهای اخیر نشان داده است که در سال ۲۰۲۳ در این پایگاه اطلاعاتی هم تعداد مقالات انتشار یافته ایران روندی نزولی پیدا کرده است و محققان ایرانی در این سال حدود ۷ هزار مقاله کم تر از سال ۲۰۲۲ منتشر نموده اند.
بررسی روند جایگاه کشورهای منطقه در پایگاه وب آو ساینس در سالهای اخیر نشان داده است که رقابت اصلی بین ایران و ترکیه در جریان بوده و برخی سال ها ترکیه و برخی سال ها ایران در جایگاه اول منطقه از نظر مقالات انتشار یافته در پایگاه وب آو ساینس قرار داشتند. ولی عربستان که در سال ۲۰۱۰ در جایگاه پنجاهم دنیا قرار داشت، با رشد بی سابقه ای در انتشار مقالات علمی در این پایگاه توانسته در سال ۲۰۲۳ به جایگاه ۱۸ دنیا برسد.
وضعیت فعلی انتشارات علمی ایران و پیشبینی آینده
رتبه بندی علمی کشورها همیشه با یک فاصله زمانی صورت می گیرد چون که فرایند انتشار مقالات طولانی است و خیلی از مجلات ماه ها طول می کشد تا آنرا منتشر کنند. همینطور نمایه شدن در پایگاه های علمی هم زمان بر است. بنابراین علیرغم این که سال ۲۰۲۴ به پایان رسیده است، در این گزارش آمار انتشارات در سال ۲۰۲۳ که نهائی شده است را مورد بررسی قرار دادیم.
با این وجود به جهت اینکه چشم اندازی از وضعیت انتشارات علمی کشور داشته باشیم در این بخش از گزارش داده های دو پایگاه وب آو ساینس و اسکوپوس را بررسی می نماییم. ذکر این نکته ضروریست که داده های ۲۰۲۴ تا ماههای آینده دستخوش تغییر (هرچند اندک) خواهند شد.
یک رتبه کاهش دیگر در اسکوپوس
بررسی انتشارات علمی پایگاه اسکوپوس در سال ۲۰۲۴ تا زمان نگارش این گزارش، نشان داده است که محققان ایرانی ۷۶ هزار و ۶۲۶ مقاله منتشر نموده اند.
با وجود اینکه این میزان انتشارات در مقایسه با سال ۲۰۲۳، حدود هزار و ۶۰۰ مقاله بیشتر است ولی افت شدید تعداد مقالات در سال ۲۰۲۳ هنوز جبران نشده است و ایران با یک پله افت رتبه مجدد در جایگاه هفدهم دنیا قرار می گیرد. ترکیه هم در رتبه پانزدهم و عربستان هم در رتبه هجدهم بعد از ایران قرار دارند.
دوباره به جایگاه اول منطقه برمی گردیم؟
روند افزایش انتشارات علمی در ترکیه و عربستان ادامه دارد و تابحال ترکیه نزدیک به 3000 و ۹۰۰ مقاله بیشتر از ۲۰۲۳ منتشر نموده است و تعداد مقالات انتشار یافته عربستان هم حدود ۱۰ هزار و ۹۰۰ مقاله بیشتر از ۲۰۲۳ بوده است. ازاین رو به نظر می آید ایران در سال ۲۰۲۴ هم نتواند به جایگاه اول منطقه برسد.
حفظ رتبه هفدهم وب آو ساینس برای چهارمین سال
بررسی مقالات انتشار یافته در وب آو ساینس هم در سال ۲۰۲۴ نشان داده است که ایران با انتشار نزدیک به ۶۸ هزار و ۶۰۰ مقاله باز هم در جایگاه هفدهم جهان قرار گرفته است. این در شرایطی است که ترکیه و عربستان به ترتیب رتبه چهاردهم و شانزدهم را دارند.
روند کاهشی تعداد مقالات ایران در پایگاه وب آو ساینس هنوز ادامه دارد و در ۲۰۲۴ محققان ایرانی نزدیک به ۱۵۰۰ مقاله کم تر از ۲۰۲۳ منتشر نموده اند. تابحال ترکیه ۱۰ هزار و ۶۰۰ مقاله و عربستان حدود ۷ هزار و ۴۰۰ مقاله بیشتر از سال ۲۰۲۳ منتشر نمودند. این نخستین بار در طول تاریخ است که تعداد مقالات عربستان از مقالات ایران بیشتر شده و ایران به جایگاه سوم منطقه تنزل یافته است.
چرا مقالات ایران کاهش یافت؟
کاهش تعداد مقالات علمی ایران در سالهای اخیر تحت تاثیر عوامل گوناگونی بوده است. محدودیت های مالی و کاهش بودجه های پژوهشی، افزایش نرخ ارز و تورم، و فرسودگی تجهیزات تحقیقاتی، مسیر انجام پژوهش های علمی را دشوارتر کرده است. در کنار این مسائل، به نظر می آید مهاجرت دانشگاهیان، کاهش انگیزه محققان، و محدودیت های ایجادشده در همکاریهای علمی بین المللی هم اهمیت بالای ی در این روند نزولی داشته اند.
در کنار این چالش ها فضای علمی کشور هم با تغییراتی مواجه بوده است. در سالهای اخیر انتقادات و تبلیغات منفی در مورد «مقاله نویسی» افزایش پیدا کرده است.
برخی اعتقاد دارند که تأکید بیش از اندازه بر مقاله نویسی فایده ای برای جامعه نداشته است و ما نیازمند تحقیقات علمی مساله محور برای رفع مشکلات جامعه هستیم. این در شرایطی است که کمیت و کیفیت انتشارات علمی، در تضاد با یکدیگر نیستند. در خیلی از کشورها، رشد تعداد مقالات علمی همراه با بهبود کیفیت آنها رخ داده است. بنابراین، کاهش انتشارات علمی می تواند نشانه ای از کاهش کلی فعالیتهای پژوهشی باشد.
درست است که تعداد انتشارات علمی تصویر کاملی از وضعیت علمی کشور عرضه نمی دهد و کاهش یا افزایش تعداد مقالات، به تنهایی تاثیر مستقیمی بر زندگی روزمره مردم ندارد، اما روند نزولی انتشارات علمی نشان دهنده تحولات عمیق تری در زیر پوست جامعه علمی کشور است؛ تحولاتی که نیازمند بررسی دقیق و سیاستگذاری های موثر برای اصلاح مسیر علمی کشور هستند.
منبع: parsianforum.ir
این پست را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این پست